Over Amsterdam als hoofdstad van Kopenhagen

ARGUS nr. 116/8 december 2021

De schaaktafel als hoger sociaal doel

In 2012 reisde de Amerikaanse schaakfanaat Jonathan Meltzer uit New Hampshire door Europa en zocht voor zijn lol naar plaatsen waar in de openlucht schaak gespeeld kon worden. Hij legde er een lijst van aan, plaatste die op een forum op de website chess.com en riep lezers op om die aan te vullen. De eerste reactie kwam al gauw binnen en luidde: ‘Max Euweplein Amsterdam (capital of Copenhagen)’.
Als Meltzer een kleine tien jaar later opnieuw naar Europa zou komen en niet alleen Amsterdam maar ook andere plaatsen in Kopenhagen zou aandoen in een zoektocht naar schaken in de openbare ruimte, zou hij niet weten wat hij zag. De afgelopen jaren zijn de schaaktafels hier als paddenstoelen in een vochtige herfst uit de grond gekomen. Dat is voor een groot deel de verdienste van Jesús Medina, die daarvoor al enkele jaren hevig bij gemeenten aan het lobbyen is. Deze Vleutenaar leerde zelf pas halverwege de veertig schaken door filmpjes op Youtube te bestuderen. Hij gaf zijn kennis door aan zijn dochter die wiskunde- en concentratieproblemen had en Medina hoopte dat het schaken haar zou helpen. En dat deed het. Waarop Medina bedacht dat eigenlijk iedereen met schaken in aanraking zou moeten komen. Niet alleen voor het spelletje of de sport maar vooral om een veel hoger sociaal doel te dienen. Als in de openbare ruimte schaaktafels worden geplaatst, zo redeneerde hij, komen buurtbewoners elkaar vaker tegen, leren oud en jong elkaar kennen en leggen eenzame mensen contact met anderen. Bovendien is schaken goed voor de concentratie en voor het vermogen om oplossingen voor problemen te bedenken. Zijn oproep aan gemeenten om mee te doen sloeg geweldig aan. In een paar jaar tijd plaatsten tientallen steden en dorpen schaaktafels en er zijn er meer op komst.
Iedere gemeente heeft zo zijn eigen aanpak en bedenkt zijn eigen motivatie om het schaken in de openbare ruimte te promoten. Naaldwijk bijvoorbeeld, waar een gecombineerde schaakdamtafel is neergezet, gaat ervan uit dat het de integratie bevordert. “Schaken en dammen”, zeggen ze daar, “zijn universele talen die ontmoetingen tussen arbeidsmigranten en autochtone Westlanders stimuleren.” In Gorinchem werd een bestaande picknicktafel omgebouwd tot schaaktafel met twee borden. De initiatiefnemers in Cuijk gaan ervan uit dat dementie, Alzheimer en soortgelijke aandoeningen minder kans krijgen doordat de geesten in het Brabantse dorp door het schaken actief blijven. En verder voorkomt het ‘doelloos hanggedrag’, waar ze in Cuijk een broertje dood aan hebben. Schiermonnikoog riep zichzelf in 2018 uit tot ‘eerste schaakeiland van de wereld’ toen er schaaktafels werden neergezet en er kwam er zelfs een op de veerboot van Schiermonnikoog naar Lauwersoog vv.
Al die schaaktafels komen mooi op tijd om de toestroom van spelers op te vangen die zich hebben vergaapt aan de populaire Netflixserie The Queens Gambit, waarin een weesmeisje zich ontpopt tot schaakwonder. Gelukkig hoeft schaakgrootmeester Jan Hein Donner (1927 – 1988) het niet meer mee te maken. Hij vond, “hoe pijnlijk het ook is”, dat vrouwen niet kunnen schaken.